Tiếng Abui
| Tiếng Abui | |
|---|---|
| Abui tanga | |
| Khu vực | Đảo Alor |
| Tổng số người nói | 17.000 (2007)[1] |
| Dân tộc | Người Abui |
| Phân loại | Liên New Guinea ?
|
| Hệ chữ viết | Latinh |
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-3 | abz |
| Glottolog | abui1241[2] |
| ELP | Abui |
Tiếng Abui là một ngôn ngữ phi Nam Đảo, bản ngữ của người Abui. Nó được nói ở trung phần đảo Alor thuộc quần đảo Alor, tỉnh Đông Nusa Tenggara (NTT), Indonesia. Tên của ngôn ngữ này trong phương ngữ Takalelang là Abui tanga, nghĩa đen là 'tiếng núi'.
Phân loại[sửa | sửa mã nguồn]
Tiếng Abui là thành viên của nhánh Alor–Pantar trong nhóm ngôn ngữ Timor–Alor–Pantar.[3] Dựa trên sự phát triển âm vị của hệ thống phụ âm, tiếng Abui được đặt trong phân nhóm Alor cùng với tiếng Blagar, Adang, Klon, Kui, Kamang, Sawila, Wersing.[3]
Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]
Nhóm ngôn ngữ Alor-Pantar có nhiều sâu lịch sử không hơn ~3.000 năm.[4]
Có vẻ người nói ngôn ngữ Alor–Pantar nguyên thủy đã vay mượn một số từ vựng gốc Nam Đảo trước khi chia tách; những từ mượn này cho thấy sự đối ứng âm vị và có thể được truy ngược về tiếng Alor–Pantar nguyên thủy.[5]
Phân bố địa lý[sửa | sửa mã nguồn]
Tiếng Abui là ngôn ngữ của khoảng 16.000 người sống tại trung phần của đảo Abui, tỉnh Đông Nusa Tenggara (NTT) tại miền Đông Indonesia.[6]
Sự đa dạng nội tại[sửa | sửa mã nguồn]
Tiếng Abui có thể được chia ra một số phương ngữ: Bắc, Nam, Trung.[7] Tới nay, phương ngữ Bắc nói ở làng Mainang, Masape, Takalelang, Atimelang là đối tượng nghiên cứu nghiên cứu. Phương ngữ Nam nói ở Kelaisi và Apui còn phương ngữ Tây nói ở Mataru, Fanating, Moru. Hai phương ngữ này vẫn chưa được nghiên cứu.
Âm vị[sửa | sửa mã nguồn]
Tiếng Abui có hệ thống phụ âm tương đối đơn giản với 16 phụ âm nguyên hữu và 3 phụ âm mượn. Nó có hệ thống 5 nguyên âm với sự phân biệt độ dài. Có thể xác định được thanh điệu từ định. Thông tin trong mục này lấy từ Kratochvíl 2007.[8]
Phụ âm[sửa | sửa mã nguồn]
| Đôi môi | Môi-răng | Chân răng | Vòm | Ngạc mềm | Thanh hầu | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tắc | vô thanh | p | t | k | ʔ | ||
| hữu thanh | b | d | (g) | ||||
| Tắc xát | vô thanh | (cç) | |||||
| hữu thanh | (ɟʝ) | ||||||
| Xát | f | s | h | ||||
| Mũi | m | n | ŋ | ||||
| Tiếp cận | l | j | w | ||||
| Rung | r | ||||||
Ba phụ âm /cç/, /ɟʝ/, /g/ có nguồn gốc ngoại lại, vay mượn từ tiếng Mã Lai trong vài thập niên gần đây. Như bản trên cho thấy, tiếng Abui có sự phân biệt âm vị /r/ và /l.
Nguyên âm[sửa | sửa mã nguồn]
Nguyên âm đơn[sửa | sửa mã nguồn]
| Ngắn | Dài | |||
|---|---|---|---|---|
| Trước | Sau | Trước | Sau | |
| Đóng | ɪ | u | iː | uː |
| Vừa | ɛ | ɔ | eː | oː |
| Mở | ɑ | aː | ||
Nguyên âm đôi[sửa | sửa mã nguồn]
| Kết /ɪ/ | Kết /ɑ/ | Kết /ɛ/ | Kết /ɔ/ | |
|---|---|---|---|---|
| Khởi /u/ | uɪ | uɑ | uɔ | |
| Khởi /ɪ/ | ɪɑ | ɪɛ | ɪɔ | |
| Khởi /ɑ/ | ɑɪ | |||
| Khởi /ɛ/ | ɛɪ | ɛɑ | ||
| Khởi /ɔ/ | ɔɪ |
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ “UNESCO Atlas of the World's Languages in danger”. www.unesco.org (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 6 tháng 6 năm 2018.
- ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Abui”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ a b Holton & Robinson (2014)
- ^ Klamer (2014)
- ^ Holton, Gary; Klamer, Marian; Kratochvíl, František; Schapper, Antionette (2012). “The historical relations of the Papuan languages of Alor and Pantar”. Oceanic Linguistics. 51 (1): 86–122. doi:10.1353/ol.2012.0001. hdl:1887/18594.
- ^ Bản mẫu:E14
- ^ Grimes, Charles E & Alfa Omega Foundation (1997). A Guide to the people and languages of Nusa Tenggara Artha Wacana Press, Kupang, Indonesia,ISBN 979-9096-00-6
- ^ Kratochvil (2007)
Tài liệu[sửa | sửa mã nguồn]
- Kratochvil, František (2007). A grammar of Abui: A Papuan language of Alor (Luận văn). Utrecht: LOT (Leiden University). hdl:1887/11998. ISBN 9789078328285.
- Klamer, Marion (2014). “The Alor-Pantar languages: Linguistic context, history and typology”. Trong Klamer, Marian (biên tập). Alor Pantar languages: History and Typology. Berlin: Language Sciences Press. tr. 5–53.
- Holton, Gary; Robinson, Laura C. (2014). “The internal history of the Alor-Pantar language family”. Trong Klamer, Marian (biên tập). Alor Pantar languages: History and Typology. Studies in Diversity Linguistics. Berlin: Language Sciences Press. tr. 155–98. doi:10.17169/langsci.b22.44.
- Foley, William A. (1986). The Papuan Languages of New Guinea. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-28621-3. OCLC 13004531.
Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]
 | Tra Category:Abui language trong từ điển mở tiếng Việt Wiktionary |
- Tiếng Abui tại World Atlas of Language Structures Online
