Woodrow Wilson
Woodrow Wilson | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Chân dung chụp bởi Harris & Ewing, 1919 | |||||
 Tổng thống Hoa Kỳ thứ 28 | |||||
| Nhiệm kỳ 4 tháng 3 năm 1913 – 4 tháng 3 năm 1921 | |||||
| Phó Tổng thống | Thomas R. Marshall | ||||
| Tiền nhiệm | William Howard Taft | ||||
| Kế nhiệm | Warren G. Harding | ||||
 Thống đốc New Jersey thứ 34 | |||||
| Nhiệm kỳ 17 tháng 1 năm 1911 – 1 tháng 3 năm 1913 | |||||
| Tiền nhiệm | John Franklin Fort | ||||
| Kế nhiệm | James Fairman Fielder | ||||
 Hiệu trưởng Đại học Princeton | |||||
| Nhiệm kỳ 25 tháng 10 năm 1902 – 21 tháng 10 năm 1910 | |||||
| Tiền nhiệm | Francis Landey Patton | ||||
| Kế nhiệm | John Grier Hibben | ||||
| Thông tin cá nhân | |||||
| Sinh | Thomas Woodrow Wilson 28 tháng 12, 1856 Staunton, Virginia, U.S. | ||||
| Mất | 3 tháng 2, 1924 (67 tuổi) Washington, Quận Columbia, Hoa Kỳ | ||||
| Nơi an nghỉ | Nhà thờ chính tòa Quốc gia Washington | ||||
| Đảng chính trị | Dân chủ | ||||
| Phối ngẫu | |||||
| Con cái | |||||
| Cha | Joseph Ruggles Wilson | ||||
| Alma mater | |||||
| Nghề nghiệp |
| ||||
| Tặng thưởng | Giải Nobel Hòa bình (1919) | ||||
| Chữ ký |  | ||||
| |||||
Thomas Woodrow Wilson (28 tháng 12 năm 1856 – 3 tháng 2 năm 1924) là một chính khách và viện sĩ người Mỹ, từng làm tổng thống Hoa Kỳ từ năm 1913 đến năm 1921. Trước khi chiến thắng cuộc bầu cử tổng thống 1912 với tư cách đảng viên Đảng Dân chủ, ông từng làm hiệu trưởng Đại học Princeton và đảm nhiệm chức Thống đốc New Jersey. Trên cương vị tổng thống, Wilson đã tái cơ cấu nền kinh tế bằng nhiều chính sách mới và dẫn dắt Hoa Kỳ tham gia Thế chiến I vào năm 1917. Sau cuộc chiến, ông chủ trương lập ra Hội Quốc Liên để bảo tồn nền hòa bình Châu Âu, lập trường đối ngoại mà về sau được gọi là chủ nghĩa Wilson.
Sinh ra ở Staunton, Virginia, Wilson gắn bó mật thiết với văn hóa Nam Hoa Kỳ. Ông sinh sống ở Augusta, Georgia, trong những năm tháng Nội chiến và Tái thiết. Sau khi nhận bằng Tiến sĩ lịch sử và khoa học chính trị từ Đại học Johns Hopkins, Wilson dạy học tại nhiều trường cao đẳng trước khi trở thành hiệu trưởng Đại học Princeton, tuyên truyền chủ nghĩa tiến bộ ở bậc học cao. Khi làm Thống đốc New Jersey (1911 – 1913), Wilson chia rẽ với giới lãnh đạo Đảng Dân chủ và giành được quyền thông qua nhiều cải cách tiến bộ. Nhằm chiến thắng cuộc bầu cử tổng thống, ông đã vận động những người tiến bộ và nhân dân miền Nam ủng hộ mình tại Đại hội Toàn quốc Dân chủ 1912; điều mà đã giúp ông đánh bại William Howard Taft của Đảng Cộng hòa và Theodore Roosevelt của đảng thứ ba, đắc cử tổng thống Hoa Kỳ và trở thành người miền Nam đầu tiên giữ chức vụ này kể từ năm 1848. Vào năm đầu nhiệm kỳ thứ nhất, Wilson áp đặt chính sách cách ly chủng tộc bên trong bộ máy hành chính liên bang; việc sa thải quan chức Mỹ gốc Phi và sự bài trừ quyền bầu cử của phụ nữ dưới thời Wilson đã khiến nhiều cuộc biểu tình nổ ra. Nhìn chung, ông dành phần lớn nhiệm kỳ thứ nhất để thúc đẩy cương lĩnh New Freedom của mình ở nước nhà. Hành động đáng kể đầu tiên của ông là việc thông qua Đạo luật Thu nhập 1913, theo đó giảm thuế quan và đánh thuế thu nhập. Wilson cũng thương lượng để thông qua Đạo luật Dự trữ Liên bang, kết quả là Hệ thống Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ ngày nay. Bên cạnh đó, Đạo luật Ủy ban Thương mại Liên bang và Đạo luật Chống độc quyền Clayton cũng được ban hành nhằm tạo ra cạnh tranh doanh nghiệp và hạn chế sự thông đồng giữa các tập đoàn lớn.
Khi Thế chiến I khơi mào vào năm 1914, Hoa Kỳ tuyên bố trung lập trong khi Wilson cố gắng làm mối đàm phán giữa khối Đồng minh và Liên minh Trung tâm. Ông thắng suýt soát trong cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ 1916, được sự ủng hộ một phần vì không đưa đất nước lâm vào chiến tranh ở Châu Âu và Mexico. Tháng 4 năm 1917, Wilson yêu cầu Quốc hội Hoa Kỳ tuyên chiến với Đức nhằm đáp lại chiến tranh tàu ngầm không hạn chế do nước này thực hiện với các tàu buôn của Mỹ. Ông có trách nhiệm trên danh nghĩa là giám sát việc tổng động viên thời chiến, còn việc quân sự thì giao phó cho các tướng quân dưới quyền. Ông tập trung vào đối ngoại, đề ra sách lược Mười bốn Điểm, sau được Khối Đồng minh và Đức đồng thuận nhằm tiến tới hòa bình hậu chiến. Ông mong muốn biến các cuộc tuyển cử không chính thống vào năm 1918 thành các cuộc trưng cầu dân ý ủng hộ chính sách của mình, song Đảng Cộng hòa lúc bấy giờ lại kiểm soát Quốc hội. Sau chiến thắng của Đồng minh vào tháng 11 năm 1918, ông tới Paris cùng các lãnh đạo Pháp và Anh để dự Hội nghị Hòa bình. Tại đây, ông thuyết phục các đại biểu về việc thành lập một tổ chức đa quốc gia có tên là Hội Quốc Liên; điều này được bao gồm trong Hiệp ước Versailles do ông ký kết. Ông từ chối cho Đảng Cộng hòa tham dự đàm phán tại Paris, đồng thời bác bỏ thỏa thuận của Đảng Cộng hòa cho phép Thượng viện phê chuẩn Hiệp ước Versailles và gia nhập Hội Quốc Liên.
Wilson từng có ý định ứng cử tổng thống lần ba, song cơn đột quỵ vào năm 1919 đã khiến ông không thể thực hiện được điều đó. Đến lúc này, các chính sách của ông đã bộc lộ rõ khiếm khuyết, làm chia rẽ các đảng viên gốc Đức và Ireland trong Đảng Dân chủ, góp phần giúp cho Đảng Cộng hòa giành phần thắng lợi trong cuộc bầu cử tổng thống 1920.
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
Thư mục[sửa | sửa mã nguồn]
- Auchincloss, Louis (2000). Woodrow Wilson. Viking. ISBN 978-0-670-88904-4.
- Avrich, Paul (1991). Sacco and Vanzetti: The Anarchist Background. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02604-6.
- Berg, A. Scott (2013). Wilson. Simon & Schuster. ISBN 978-0-7432-0675-4.
- Bimes, Terry; Skowronek, Stephen (1996). “Woodrow Wilson's Critique of Popular Leadership: Reassessing the Modern-Traditional Divide in Presidential History”. Polity. 29 (1): 27–63. doi:10.2307/3235274. JSTOR 3235274. S2CID 147062744.
- Blum, John (1956). Woodrow Wilson and the Politics of Morality. Little, Brown. ISBN 978-0-316-10021-2.
- Bragdon, Henry W. (1967). Woodrow Wilson: the Academic Years. Belknap Press. ISBN 978-0-674-73395-4.
- Brands, H. W. (2003). Woodrow Wilson. Times Books. ISBN 978-0-8050-6955-6.
- Chun, Kwang-Ho (2011). “Kosovo: A New European Nation-State?” (PDF). Journal of International and Area Studies. 18 (1): 94.
- Clements, Kendrick A. (1992). The Presidency of Woodrow Wilson. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-0523-1.
- Coben, Stanley. A. Mitchell Palmer: Politician (Columbia UP, 1963) online
- Cooper, John Milton Jr. biên tập (2008). Reconsidering Woodrow Wilson: Progressivism, Internationalism, War, and Peace. Woodrow Wilson Center Press. ISBN 978-0-8018-9074-1.
- Cooper, John Milton Jr. (1983), The Warrior and the Priest: Woodrow Wilson and Theodore Roosevelt, Belknap Press, ISBN 978-0-674-94750-4
- Cooper, John Milton Jr. (2009). Woodrow Wilson. Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 9780307273017.
- Gould, Lewis L. (2008). Four Hats in the Ring: the 1912 Election and the Birth of Modern American Politics. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1856-9.
- Gould, Lewis L. (2003). Grand Old Party: A History of the Republicans. Random House. ISBN 978-0-375-50741-0.
- Hankins, Barry (2016). Woodrow Wilson: Ruling Elder, Spiritual President. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-102818-2.
- Heckscher, August biên tập (1956). The Politics of Woodrow Wilson: Selections from his Speeches and Writings. Harper. OCLC 564752499.
- Heckscher, August (1991). Woodrow Wilson. Easton Press. ISBN 978-0-684-19312-0.
- Herring, George C. (2008). From Colony to Superpower: U.S. Foreign Relations since 1776. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-972343-0.
- Kennedy, Ross A. biên tập (2013). A Companion to Woodrow Wilson. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-44540-2.
- Levin, Phyllis Lee (2001). Edith and Woodrow: The Wilson White House. Scribner. ISBN 978-0-7432-1158-1.
- Link, Arthur Stanley (1947–1965), Wilson, 5 volumes, Princeton University Press, OCLC 3660132
- Link, Arthur Stanley (1947). Wilson: The Road to the White House. Princeton University Press.
- Link, Arthur Stanley (1956). Wilson: The New Freedom. Princeton University Press.
- Link, Arthur Stanley (1960). Wilson: The Struggle for Neutrality: 1914–1915. Princeton University Press.
- Link, Arthur Stanley (1964). Wilson: Confusions and Crises: 1915–1916. Princeton University Press.
- Link, Arthur Stanley (1965). Wilson: Campaigns for Progressivism and Peace: 1916–1917. Princeton University Press.
- Link, Arthur Stanley (2002). “Woodrow Wilson”. Trong Graff, Henry F. (biên tập). The Presidents: A Reference History. Scribner. tr. 365–388. ISBN 978-0-684-31226-2.[liên kết hỏng]
- Mulder, John H. (1978). Woodrow Wilson: The Years of Preparation. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04647-1.
- O'Toole, Patricia (2018). The Moralist: Woodrow Wilson and the World He Made. Simon & Schuster. ISBN 978-0-7432-9809-4.
- Pestritto, Ronald J. (2005). Woodrow Wilson and the Roots of Modern Liberalism. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-1517-8.
- Ruiz, George W. (1989). “The Ideological Convergence of Theodore Roosevelt and Woodrow Wilson”. Presidential Studies Quarterly. 19 (1): 159–177. JSTOR 40574572.
- Saunders, Robert M. (1998). In Search of Woodrow Wilson: Beliefs and Behavior. Greenwood Press. ISBN 978-0-313-30520-7.
- Stokes, Melvyn (2007). D. W. Griffith's The Birth of a Nation: A History of "The Most Controversial Motion Picture of All Time". Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533679-5.
- Walworth, Arthur (1958). Woodrow Wilson, Volume I, Volume II. Longmans, Green. OCLC 1031728326.
- Weisman, Steven R. (2002). The Great Tax Wars: Lincoln to Wilson – The Fierce Battles over Money That Transformed the Nation. Simon & Schuster. ISBN 978-0-684-85068-9.
- White, William Allen (2007) [1925]. Woodrow Wilson – The Man, His Times and His Task. Read Books. ISBN 978-1-4067-7685-0.
- Wilson, Woodrow (1885). Congressional Government, A Study in American Politics. Houghton, Mifflin and Company. OCLC 504641398 – qua Internet Archive.
- Wright, Esmond. "The Foreign Policy of Woodrow Wilson: A Re-Assessment. Part 1: Woodrow Wilson and the First World War" History Today. (Mar 1960) 10#3 pp. 149–157.
- Wright, Esmond. "The Foreign Policy of Woodrow Wilson: A Re-Assessment. Part 2: Wilson and the Dream of Reason" History Today (Apr 1960) 19#4 pp. 223–231.
Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]
 | Từ điển từ Wiktionary |
 | Tập tin phương tiện từ Commons |
 | Danh ngôn từ Wikiquote |
 | Văn kiện từ Wikisource |
Chính thức[sửa | sửa mã nguồn]
- Về Woodrow Wilson – Trung tâm Wilson
- Thư viện & Bảo tàng Tổng thống Woodrow Wilson
- Tiểu sử theo Nhà Trắng
Diễn văn và các tác phẩm khác[sửa | sửa mã nguồn]
- Woodrow Wilson Edison Campaign Recordings – 1912 ghi âm
- Toàn văn nhiều bài diễn văn của Wilson, Trung tâm Miller về Quan hệ công chúng
- Các tác phẩm của Woodrow Wilson tại Dự án Gutenberg
- Các tác phẩm của hoặc nói về Woodrow Wilson tại Internet Archive
- Tác phẩm của Woodrow Wilson trên LibriVox (sách audio thuộc phạm vi công cộng)
- Các bản thảo cá nhân của Woodrow Wilson
- Phỏng vấn của Ida Tarbell với Woodrow Wilson (Collier's Magazine, 1916)
Truyền thông đại chúng[sửa | sửa mã nguồn]
- Woodrow Wilson collected news and commentary at The New York Times
- "Life Portrait of Woodrow Wilson", từ American Presidents: Life Portraits của C-SPAN, 13 tháng 9 năm 1999
- Woodrow Wilson trên IMDb
| ||||
| Tiểu bang |
|  |
|---|---|---|
