Propylhexedrine có cấu trúc hóa học tương tự như phenylethylamin. Phenylethylamin và các dẫn xuất phenethylamin được tìm thấy trong lõi của nhiều loại trace amin và thuốc kích thích giao cảm . Sự khác biệt chính là sự hiện diện của nhóm cyclohexyl (vòng no) thay vì nhóm phenyl (có tính thơm) của phenethylamin.^[1][2]

Propylhexedrine là một hợp chất thủ tính (chất có tính quang hoạt). Thành phần hoạt chất có trong ống hít Benzedrex là hỗn hợp racemic (RS)-propylhexedrin ở dạng base tự do. ^[3] Trong 2 đồng phân quang học này, (S)-propylhexedrin, còn được gọi là levopropylhexedrin, được cho là đồng phân có hoạt tính sinh học cao hơn. ^[4] Đồng phân quang học còn lại là dextropropylhexedrin ít được sử dụng.

Tổng hợp[sửa | sửa mã nguồn]

Có thể tổng hợp propylhexedrin từ cyclohexylaceton thông qua phản ứng ngưng tụ carbonyl-amin tạo imin, từ đó thực hiện khử imin trong dung môi hỗn hống nhôm-thủy ngân. ^[5]

Tuy nhiên, propylhexedrin thường được điều chế bằng phản ứng hydro hóa methamphetamin có xúc tác Adams (platin(IV) oxide) . Phản ứng làm biến đổi vòng phenyl của methamphetamin thành nhóm cyclohexyl. ^[6]

Phát hiện trong dịch cơ thể[sửa | sửa mã nguồn]

Do cấu trúc hóa học, việc sử dụng propylhexedrin có thể dẫn đến kết quả dương tính giả đối với dẫn xuất phenethylamin trong mẫu xét nghiệm nước tiểu. ^[7] Trong trường hợp này cần có xét nghiệm sâu hơn để phân biệt với propylhexedrin. ^[8]

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrin trong y tế là kết quả của quá trình tìm kiếm hợp chất để giảm sung huyết, thông mũi an toàn hơn so với các tác nhân trước kia. ^[9] Tiến sĩ Glenn E. Ullyot đã cấp bằng sáng chế cho propylhexedrin làm thuốc thông mũi vào năm 1948 cho công ty Smith, Kline & French.^[10] Trước khi được bán trên toàn quốc tại Hoa Kỳ, propylhexedrin đã được thử nghiệm trên thị trường ở California. Những cuộc thử nghiệm thị trường này bắt đầu vào ngày 15 tháng 7 năm 1949. ^[11] Propylhexedrin (tên biệt dược Benzedrex) lần đầu tiên được đưa vào thương mại liên bang vào ngày 4 tháng 8 năm 1949. ^[12]

Vương quốc Anh chấp thuận dược chất này vào năm 1956. ^[13] Kế sau đó là Canada chấp thuận vào năm 1998. ^[14] Năm 2023, BF Ascher & Co. đã giảm lượng propylhexedrin trong ống hít Benzedrex từ 250 miligam trước đây xuống còn 175 miligam.^[15]

Barbexaclone, thuốc chống động kinh có chứa propylhexedrin, được sử dụng ở Thổ Nhĩ Kỳ cho đến khi rút khỏi thị trường vào năm 2009. Từ lúc đó levetiracetam thường được sử dụng thay thế cho barbexaclone. ^[16]

Chế tạo[sửa | sửa mã nguồn]

Sản xuất các sản phẩm chứa propylhexedrin để sử dụng trong điều trị thường dựa trên guideline do chính phủ quy định và các chuyên khảo dược điển.^[17][18]

Trong các tài liệu học thuật có ghi nhận việc các nhà khoa học bí mật điều chế bất hợp pháp hay là biến hợp chất propylhexedrin thành các chất kích thích. ^[8] Tương tự việc điều chế opioid để sử dụng cho mục đích giải trí, propylhexedrin bất hợp pháp thường không tuân thủ các tiêu chuẩn về độ tinh khiết, độ nhận dạng, hoạt tính như các sản phẩm dùng trong y tế.^[19]

Xã hội và văn hoá[sửa | sửa mã nguồn]

Tình trạng pháp lý[sửa | sửa mã nguồn]

Kiểm soát quốc tế[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Công ước về chất hướng thần năm 1985, propylhexedrin phải chịu kiểm soát quốc tế, đến năm 1991 thì không còn phải chịu kiểm soát nữa. ^[20]

Australia[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrine là một chất thuộc danh mục S4 ở Australia. ^[21]

Brazil[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrine là chất thuộc Loại B1 (Class B1) ở Brazil . ^[22]

Canada[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrine từ lâu là chất thuộc Danh mục V ở Canada . ^[23] Năm 2022, propylhexedrin đã được đưa ra khỏi quy định chất được kiểm soát. ^[24]

Đức[sửa | sửa mã nguồn]

Trước thập niên 1970, các sản phẩm propylhexedrin (cụ thể là Obesin) được bày bán không cần kê đơn. Tuy nhiên, từ thập niên 1970, propylhexedrin được quy định là thuốc kê đơn ở Đức. ^[25][26]

Vương quốc Anh[sửa | sửa mã nguồn]

Trước đây propylhexedrin được xếp vào chất Loại C (Class C) ở Vương quốc Anh, nhưng đến năm 1995 thì đã được đưa ra ngoài danh sách. ^[27] Propylhexedrin được sử dụng để giải trí trong một thời gian ngắn vào thập niên 1970 sau khi chính phủ tăng cường quy định về các dược chất có khả năng thông mũi trước đó (chẳng hạn như amphetamin) do bị sử dụng ngoài mục đích y tế. ^[28]

Hoa Kỳ[sửa | sửa mã nguồn]

Ngày 4 tháng 4 năm 1988, propylhexedrin được chỉ định là chất bị kiểm soát (Danh mục V) tại Hoa Kỳ, ^[29] để tuân thủ với một hiệp ước quốc tế. Tuy nhiên, từ năm 1991, propylhexedrin đưa ra khỏi danh sách chất bị kiểm soát theo Đạo luật về Chất bị kiểm soát (Controlled Substances Act), vì Lựu lượng Chống Ma túy Hoa Kỳ cho rằng propylhexedrin không còn lệnh kiểm soát nữa. ^[30] Kể từ đó, chất này không còn bị kiểm soát. Hơn nữa, theo quy định của Lực lượng này, một số loại thuốc hít Benzedrex nhất định được miễn trừ khỏi Đạo luật về Chất bị kiểm soát. ^{[31] [32]} Tuy vậy, propylhexedrin vẫn thuộc diện bị quản lý theo luật của một số tiểu bang Hoa Kỳ, bao gồm các tiểu bang Alaska, ^[33] Arizona, ^[34] Florida, ^[35] Georgia, ^[36] Idaho, ^[37] Kansas, ^[38] và Rhode Island. ^[39]

Sử dụng giải trí[sửa | sửa mã nguồn]

Nhiều cơ quan y tế công cộng (đáng chú ý nhất là ở Hoa Kỳ) đã cảnh báo việc sử dụng propylhexedrin để giải trí và khuyến cáo chỉ sử dụng theo chỉ dẫn ghi trên nhãn sản phẩm; tuy nhiên, ngay từ năm 1959, các tài liệu đã báo cáo rằng các sản phẩm propylhexedrin được sử dụng cho mục đích giải trí. ^[40] Việc sử dụng để giải trí có khả năng gây tử vong, nguy cơ tăng lên khi sử dụng chất này qua đường tiêm. Khi đặt trong mối so sánh với các chất liên quan, tác dụng phụ của propylhexedrin để giải trí là nghiêm trọng hơn. ^{[41] [42] [43]} Các tác dụng không mong muốn của propylhexedrin ở liều giải trí mạnh mẽ hơn hơn so với các chất khác có tác dụng tương tự; do đó propylhexedrin ít được ưa chuộng hơn khi sử dụng để giải trí. ^{[44] [45] [46]} Thực tế là tác dụng kích thần propylhexedrin không mạnh bằng các chất tương đương nền cũng hạn chế việc sử dụng để giải trí. ^{[47] [48]} Ngay cả ở những khu vực có tỷ lệ lạm dụng chất cao, việc sử dụng propylhexedrin là không đáng kể. ^[13] Đã có báo cáo trường hợp sử dụng thuốc thông mũi, ^{[45] [49]} thuốc gây cảm giác chán ăn, ^[40] và thuốc chống động kinh để giải trí.^[50] Từ đầu thập niên 2000, sản phẩm propylhexedrin được sử dụng để giải trí đã gia tăng kể. ^[51]

Năm 2021, Cơ quan Quản lý Thực phẩm & Dược phẩm Hoa Kỳ đã đưa ra cảnh báo^[52] liên quan đến việc sử dụng các sản phẩm chứa propylhexedrin nhằm mục đích giải trí, không phù hợp với các chỉ định ghi trên nhãn:

"...[T]he abuse and misuse of the over-the-counter (OTC) nasal decongestant propylhexedrine can lead to serious harm such as heart and mental health problems. Some of these complications, which include fast or abnormal heart rhythm, high blood pressure, and paranoia, can lead to hospitalization, disability, or death....Propylhexedrine is safe and effective when used as directed."

Cùng năm đó, Dịch vụ Y tế Ấn Độ đã ban hành tuyên bố liên quan đến việc sử dụng các sản phẩm propylhexedrine để giải trí :^[53]

"Only use propylhexedrine according to the instructions on the package label. Do not use it in ways other than inhalation. Seek medical attention immediately for by calling [emergency services] or Poison Control...for anyone using propylhexedrine who experiences [the following.] [These following reactions are] [s]evere anxiety or agitation, confusion, hallucinations, or paranoia[,] [r]apid heartbeat or abnormal heart rhythm[,] [or] [c]hest pain or tightness[.]"

Một năm sau, năm 2022, Lục quân Hoa Kỳ đã công bố hướng dẫn về propylhexedrin. Hướng dẫn nêu rõ rằng việc sử dụng propylhexedrine để giải trí không được các quân nhân cho phép, có thể khiến những người tham gia phải chịu hành động kỷ luật và tiềm ẩn nguy cơ chết người:^[54]

"When disciplining a member for suspected use of any drug, it is important to consult [legal counsel] on how to proceed, [according to the Office of Drug Demand Reduction]...This is especially important when the evidence supporting discipline consists of scientific reports and data that may require special assistance in their interpretation. In cases involving [propylhexedrine], legal consultation is highly recommended."

Tóm lại, Cục Quản lý Thực phẩm & Dược phẩm, Dịch vụ Y tế Ấn Độ và Lục quân Hoa Kỳ đều khuyến cáo không nên sử dụng các sản phẩm propylhexedrin cho mục đích giải trí.

Kinh tế học[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrin, dưới tên thương hiệu Benzedrex, được bán lẻ trên các sàn thương mại điện tử như Amazon, eBay và Walmart . ^[3] Propylhexedrin còn được bán ở một số nước dưới dạng thuốc gây cảm giác chán ăn hoặc là một phần của chế phẩm chống động kinh; tuy nhiên, những sản phẩm này không được bán tự do cho người tiêu dùng và phải có đơn thuốc của bác sĩ.

Tên thương hiệu[sửa | sửa mã nguồn]

Ống hít Benzedrex[sửa | sửa mã nguồn]

Thuốc thông mũi propylhexedrine hiện được bán trên thị trường dưới tên thương mại Benzedrex. Cái tên Benzedrex ban đầu được Smith, Kline & French đăng ký nhãn hiệu vào năm 1944. ^[55] Năm 1990, thương hiệu này chuyển giao cho Phòng thí nghiệm Menley James (thông qua công ty con NuMark Laboratories). Năm 1998, BF Ascher & Co. mua lại thương hiệu. ^{[56] [57]}

Ống hít Dristan[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrin dạng ống hít do Whitehall Laboratories (Wyeth) bày bán dưới tên thương hiệu là Dristan. ^[58] Tháng 1 năm 1966, propylhexedrin đã thay thế mephentermine làm hoạt chất trong sản phẩm. ^[59] Ống hít Dristan đã bị ngừng sử dụng. Hơn nữa, Wyeth đã được Pfizer mua lại vào năm 2009. Năm 2020, Foundation Consumer Brands đã mua lại thương hiệu Dristan, do vậy tất cả các sản phẩm hiện được bán dưới thương hiệu Dristan từ lúc đó đều được sản xuất bởi Foundation Consumer Brands.^[60]

Obesin[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrin cũng được sử dụng ở châu Âu để làm chất gây chán ăn, bày bán với tên thương mại Obesin. ^[11] Từ thập niên 1950, Obesin đã được nhắc đến trong văn học. ^{[61] [40]} Fahlberg-List ở Đông Đức sản xuất Obesin từ năm 1958 đến khoảng năm 1976. Việc ngừng sử dụng Obesin là hệ quả của việc gia tăng các hạn chế về quy định đối với thuốc gây chán ăn không kê đơn, bắt đầu được áp dụng từ năm 1974. ^[26]

Maliasin[sửa | sửa mã nguồn]

Propylhexedrine là một thành phần trong chế phẩm barbexaclone là thuốc chống động kinh. Đồng phân quang học S (levopropylhexedrin hay L-propylhexedrine) liên kết với phenobarbital nhằm mục đích bù đắp tác dụng an thần do barbiturat gây ra. ^[11] Barbexaclone được biết đến dưới tên biệt dược Maliasin, do Abbott Laboratories sản xuất từ năm 1965. ^{[62] [63]} Knoll Pharmaceuticals cũng sản xuất Maliasin, sau đó Abbott Laboratories mua lại Knoll. Năm 2010, Abbott ngừng bán chế phẩm barbexaclone ở nhiều quốc gia. ^[64]

Eventin[sửa | sửa mã nguồn]

Levopropylhexedrin (đồng phân quang học có hoạt tính mạnh của propylhexedrin) được sử dụng làm chất gây chán ăn dưới tên thương hiệu Eventin từ năm 1958. ^[65]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

[[Thể loại:Thể loại:Thuốc với tình trạng pháp lý không tiêu chuẩn]]