Siêu cúp Bóng bầu dục Mỹ
Super Bowl

Biểu tượng Super Bowl được sử dụng kể từ Super Bowl XLV vào năm 2011 dựa theo Cúp Vince Lombardi. Kể từ Super Bowl XLV, chữ số La Mã của trận đấu đã được xuất hiện cùng với chiếc cúp, ngoại trừ Super Bowl 50, với biểu trưng được trang trí bằng các màu khác nhau cho mỗi năm.
Trận đầu tiên	15 tháng 1 năm 1967; 57 năm trước (1967-01-15)
Giải thưởng	Cúp Vince Lombardi
Trận đấu gần đây và sắp tới
Mùa giải 2022
Super Bowl LVII Sân vận động State Farm (12 tháng 2 năm 2023)
Mùa giải 2023
Super Bowl LVIII Sân vận động Allegiant (11 tháng 2 năm 2024)

Siêu cúp Bóng bầu dục Mỹ (tiếng Anh: Super Bowl) là trận đấu loại trực tiếp cuối cùng và là trận tranh chức vô địch hằng năm của Giải Bóng bầu dục Quốc gia (National Football League – NFL) để tìm ra nhà vô địch của giải đấu. Super Bowl được coi là trận đấu cuối cùng của mọi mùa giải NFL kể từ năm 1966, thay thế cho NFL Championship Game trước đó. Kể từ năm 2022, trận đấu được diễn ra vào ngày chủ nhật thứ hai của tháng hai. Những trận siêu cúp trong quá khứ diễn ra vào các ngày Chủ nhật đầu đến giữa tháng một từ năm 1967 đến 1978, cuối tháng một từ năm 1979 đến 2003 và Chủ nhật đầu tiên của tháng hai từ năm 2004 đến 2021. Phần thưởng cho đội thắng cuộc là Cúp Vince Lombardi, chiếc cúp được đặt tên theo huấn luyện viên của Green Bay Packers – đội bóng đã giành được hai chiến thắng Super Bowl đầu tiên. Cuối trận đấu, cầu thủ xuất sắc nhất (Most Valuable Player – MVP) sẽ được chọn và trao Cúp Pete-Rozelle, được đặt tên theo cựu ủy viên NFL Pete Rozelle. Các thành viên của đội chiến thắng sẽ được nhận những chiếc nhẫn làm bằng vàng và kim cương. Vì NFL hạn chế sử dụng nhãn hiệu "Super Bowl" nên trận đấu thường được các công ty không tài trợ gọi là "big game" (trận đấu lớn) hoặc các thuật ngữ chung chung khác. Ngày diễn ra trận đấu thường được gọi là "Super Bowl Sunday" (chủ nhật Siêu cúp) hoặc đơn giản hơn là "Super Sunday" (siêu chủ nhật).

Super Bowl được tạo ra như một phần trong thỏa thuận hợp nhất năm 1966 giữa NFL và Giải Bóng bầu dục Mỹ (American Football League – AFL) để các đội bóng xuất sắc nhất cùng tranh chức vô địch. Ban đầu trận Siêu cúp được đặt tên là AFL–NFL World Championship Game cho đến khi biệt danh "Super Bowl" được chấp nhận vào năm 1969, kể từ Super Bowl III. Bốn trận Siêu cúp Bóng bầu dục Mỹ đầu tiên diễn ra từ 1967 đến 1970 trước khi thỏa thuận hợp nhất được thông qua, với NFL và AFL mỗi giải có hai chiến thắng. Sau khi hợp nhất vào năm 1970, 10 đội AFL và 3 đội NFL đã cùng nhau thành lập Hiệp hội Bóng bầu dục Mỹ (American Football Conference – AFC), trong khi 13 đội NFL còn lại thành lập Hiệp hội Bóng bầu dục Quốc gia (National Football Conference – NFC). Tất cả các trận Siêu cúp kể từ Super Bowl V (1971) là trận đấu dành cho hai đội chiến thắng trong vòng tuyển riêng của từng hiệp hội, hiện NFC đang dẫn trước AFC về số lần chiến thắng là 27–26.

Trong số 32 đội bóng hiện tại của NFL, 20 đội (11 NFC, 9 AFC) đã vô địch Super Bowl và 15 đội (8 AFC, 7 NFC) có nhiều hơn một chức vô địch. Pittsburgh Steelers và New England Patriots của AFC giữ kỷ lục vô địch Super Bowl nhiều nhất với 6 lần; Patriots cũng đang giữ kỷ lục xuất hiện ở Super Bowl nhiều nhất với 11 lần. Với các đội thuộc NFC, Dallas Cowboys và San Francisco 49ers vô địch nhiều nhất với 5 lần mỗi đội, Cowboys cũng xuất hiện nhiều nhất với 8 lần. Patriots và Denver Broncos của AFC giữ kỷ lục có số trận thua nhiều nhất trong Super Bowl với 5 trận. Baltimore Ravens của AFC và Tampa Bay Buccaneers của NFC là hai đội duy nhất bất bại qua nhiều trận Super Bowl, mỗi đội đều vô địch hai giải. Trong số 12 đội chưa bao giờ chiến thắng Siêu cúp, Cleveland Browns, Houston Texans, Jacksonville Jaguars của AFC và Detroit Lions của NFC là bốn đội duy nhất chưa xuất hiện ở Super Bowl.

Super Bowl là một trong những sự kiện thể thao đơn lẻ được xem nhiều nhất trên thế giới và thường thu hút nhiều khán giả nhất trong tất cả các chương trình truyền hình của Mỹ hằng năm. Super Bowl chỉ đứng sau trận chung kết UEFA Champions League với tư cách là sự kiện thể thao câu lạc bộ thường niên được xem nhiều nhất trên toàn thế giới, hiện bảy chương trình phát sóng được xem nhiều nhất trong lịch sử truyền hình nước Mỹ đều là Super Bowl. Khoảng thời gian dành cho thương mại trong một buổi phát sóng Siêu cúp Bóng bầu dục Mỹ có chi phí cao nhất năm vì sở hữu lượng người xem lớn, điều này dẫn đến việc nhiều thương hiệu tập trung phát triển các quảng cáo giá trị nhất của họ cho chương trình phát sóng Siêu cúp, lượng người xem thương mại trở thành một phần không thể thiếu của Super Bowl. Super Bowl cũng là sự kiện tiêu thụ thực phẩm lớn thứ hai tại Hoa Kỳ, sau lễ Tạ ơn.^[1]

Nguồn gốc[sửa | sửa mã nguồn]

Lamar Hunt, cựu chủ sở hữu của đội Kansas City Chiefs và là thành viên sáng lập của Giải Bóng bầu dục Mỹ (American Football League – AFL), đặt ra tên "Super Bowl" sau khi xem con mình chơi với món đồ chơi "Super Ball" (một quả bóng nhựa có sức đàn hồi cao của hãng Wham-O).^[2][3]

Năm 1920, Hiệp hội Bóng bầu dục Chuyên nghiệp Mỹ (American Professional Football Association) được thành lập, từ đó NFL ngày nay xuất hiện. Nhà vô địch giải đấu đầu tiên là Akron Pros, đội đã giành chiến thắng trong mùa giải thường niên với tám chiến thắng play-off theo mô hình ngày nay lúc đó chưa tồn tại. Mãi đến năm 1932, mới có NFL Championship Game (Giải vô địch NFL) đầu tiên. Cho đến năm 1966, NFL đã tổ chức vô địch của riêng họ.

Super Bowl lần đầu tiên diễn ra vào ngày 15 tháng 1 năm 1967, là một phần của thỏa thuận sáp nhập giữa NFL và đối thủ cạnh tranh sau đó là AFL đưa đến một thỏa thuận thống nhất là các đội vô địch hai giải đấu sẽ tranh tài trong một giải gọi là AFL–NFL World Championship Game, trong thời gian chuyển tiếp cho đến khi sáp nhập chính thức. Sau khi sáp nhập chính thức của hai giải đấu vào năm 1970, mỗi giải đấu trở thành một vòng tuyển (conference), hiện nay là giữa National Football Conference (NFC) và American Football Conference (AFC), và cuối cùng trận chung kết sẽ là cuộc tranh tài giữa 2 vô địch của 2 vòng này.

Lịch sử thi đấu[sửa | sửa mã nguồn]

Super Bowl sử dụng chữ số La Mã để xác định kỳ chung kết (ngoại trừ Super Bowl 50), chứ không phải là năm mà nó được tổ chức. Super Bowl I đã được tổ chức vào năm 1967 để xác định chức vô địch của mùa bóng năm 1966, và gần đây nhất là trận đấu chung kết của năm 2021 (Super Bowl LVI) được tổ chức vào ngày 13 tháng 2 năm 2022 tại Sân vận động SoFi, Inglewood, California, đội Los Angeles Rams (NFC) đã chiến thắng đội Cincinnati Bengals và giành được Super Bowl, trở thành nhà vô địch của mùa bóng năm 2021. Trận đấu chung kết của năm 2022 (LVII) đã được tổ chức vào ngày 12 tháng 2 năm 2023 tại Sân vận động State Farmm Glendale, Arizona.

New England Patriots và Pittsburgh Steelers có kỷ lục sáu trận thắng Super Bowl. Dallas Cowboys và San Francisco 49ers mỗi đội có năm chiến thắng, trong khi Green Bay Packers và New York Giants có bốn chiến thắng. 14 đội bóng NFL khác đã giành được ít nhất một lần vô địch Super Bowl.

Patriots sở hữu kỷ lục về số lần tham dự Super Bowl nhiều nhất (11). Cowboys, Steelers và Denver Broncos lần lượt nằm ở vị trí thứ hai với 8 lần xuất hiện mỗi đội. Huấn luyện viên Bill Belichick của New England Patriots sở hữu kỷ lục về số trận thắng với tổng cộng 8 chiến thắng (2 chiến thắng trước New York Giants, 6 chiến thắng trước New England Patriots) và số lần ra sân cá nhân nhiều nhất với 12 lần (9 lần với tư cách là huấn luyện viên trưởng, 1 lần với tư cách trợ lý huấn luyện viên trưởng và 2 lần với tư cách là điều phối viên phòng thủ). Cầu thủ Tom Brady có nhiều lần tham dự Super Bowl nhất (10 lần), anh cũng giữ kỷ lục chiến thắng 7 trận (6 trước New England Patriots, 1 trước Tampa Bay Buccaneers), đứng thứ hai là Charles Haley với 5 trận thắng (2 với San Francisco 49ers và 3 với Dallas Cowboys từ năm 1989 đến năm 1996).

Tám đội đã xuất hiện trong các trận Super Bowl nhưng chưa thắng trận nào. Minnesota Vikings là đội đầu tiên xuất hiện 4 lần nhưng không thắng, trong khi Buffalo Bills đã lập kỷ lục lọt vào bốn trận Super Bowl liên tiếp và tất cả đều thua. Patriots và Broncos đang giữ kỷ lục thua nhiều trận nhất với 5 trận.

Cleveland Browns, Detroit Lions, Houston Texans và Jacksonville Jaguars là bốn đội chưa từng xuất hiện trong bất cứ một trận Super Bowl nào, mặc dù Browns và Lions đều đã từng giành chức vô địch NFL trước kỷ nguyên Super Bowl. Jaguars, bắt đầu chơi vào năm 1995 và Texans, bắt đầu chơi vào năm 2002, là một trong những đội bóng trẻ nhất trong giải đấu.

Các đội bóng[sửa | sửa mã nguồn]

Tầm ảnh hưởng và tỉ suất truyền hình[sửa | sửa mã nguồn]

Trong hầu hết các năm qua, Super Bowl là chương trình được theo dõi nhiều nhất trong các chương trình phát sóng của truyền hình Mỹ. Ngày đấu chung kết của giải Super Bowl không chỉ là một trong những sự kiện thể thao lớn nhất mà bây giờ được coi de facto như là ngày lễ quốc gia của Hoa Kỳ ^[1][4][5], gọi là "Super Bowl Sunday" (chủ nhật Siêu cúp). Ngày diễn ra trận Siêu cúp cũng là ngày có lượng thực phẩm được tiêu thụ lớn thứ hai tại Hoa Kỳ, sau lễ Tạ ơn.^[6]

Super Bowl thường xuyên là chương trình truyền hình được xem nhiều nhất của Mỹ trong năm; bảy chương trình phát sóng được xem nhiều nhất trong lịch sử truyền hình Mỹ đều là những trận Super Bowl.^[7] Vào năm 2015, Super Bowl XLIX trở thành chương trình truyền hình Mỹ được xem nhiều nhất trong lịch sử với số khán giả trung bình là 114,4 triệu người xem.^[8]

Ba trong số bốn mạng lưới truyền hình lớn nhất của Mỹ: CBS, Fox và NBC được luân phiên độc quyền phát sóng truyền hình cho Super Bowl mỗi năm. Do lượng người xem cao (khoảng 100 triệu người), phí tổn quảng cáo truyền hình trong Super Bowl là đắt tiền nhất trong năm. Như là giá quảng cáo truyền hình giữa trận Super Bowl 50 (2016) là 5 triệu USD cho một quảng cáo 30 giây.^[9] Cũng vì chi phí đầu tư cao vào các quảng cáo trên Super Bowl, các công ty thường xuyên đầu tư phát triển nhiều tiền nhất cho các quảng cáo hoành tráng này của họ. Kết quả là, xem và thảo luận về những quảng cáo thương mại của truyền hình cũng đã trở thành một khía cạnh quan trọng của sự kiện.^[10]

Giải trí[sửa | sửa mã nguồn]

Ban đầu Super Bowl có một buổi diễn giữa hiệp bởi các ban nhạc diễu hành từ các trường đại học hoặc trung học địa phương. Sau này khi mức độ phổ biến của trận Siêu cúp tăng lên, xu hướng các ca sĩ và nhạc sĩ nổi tiếng tới biểu diễn trong buổi lễ trước trận đấu, chương trình giữa hiệp hoặc đơn giản là hát quốc ca Hoa Kỳ nổi lên. Không giống như mùa giải thông thường hoặc các trận đấu loại trực tiếp, ba mươi phút được phân bổ cho thời gian nghỉ giải lao của Super Bowl. Sau một tập đặc biệt của loạt phim hài châm biếm In Living Color khiến lượng người xem chương trình giữa hiệp Super Bowl XXVI giảm, NFL đã tìm cách tăng lượng khán giả của Super Bowl bằng cách thuê các sao hạng A biểu diễn. Họ đã tiếp cận với Michael Jackson, người có màn trình diễn vào đã thu hút lượng khán giả còn cao hơn so với trận đấu chính thức. Một màn trình diễn đáng chú ý khác diễn ra trong Super Bowl XXXVI năm 2002, ban nhạc U2 đã biểu diễn dưới một màn hình chiếu lớn tưởng niệm các nạn nhân trong vụ khủng bố ngày 11 tháng 9.

Trong nhiều năm, màn trình diễn quốc ca của Whitney Houston tại Super Bowl XXV năm 1991 trong thời điểm xảy ra Chiến tranh Vùng Vịnh từ lâu đã được coi là một trong những màn trình diễn quốc ca hay nhất trong lịch sử. Trước Super Bowl XLVIII, giọng nữ cao Renée Fleming là ca sĩ opera đầu tiên biểu diễn quốc ca.

Chương trình giữa hiệp Super Bowl XXXVIII đã thu hút nhiều tranh cãi sau sự cố Justin Timberlake xé một mảnh áo của Janet Jackson, để lộ ra một bên ngực của cô ấy trước khi chương trình phát sóng nhanh chóng bị cắt khỏi cảnh quay. Sự cố đã dẫn đến các khoản phạt bởi Ủy ban Truyền thông Liên bang (và một cuộc kiểm duyệt lớn hơn đối với những nội dung được cho là "khiếm nhã" phát sóng trên truyền hình), đồng thời MTV cũng bị NFL cấm sản xuất chương trình giữa hiệp Super Bowl trong tương lai. Trong nỗ lực ngăn chặn sự cố lặp lại, NFL đã tạm dừng tổ chức các chương trình giữa hiệp của Super Bowl biểu diễn bởi các ca sĩ nhạc pop, thay vào đó họ mời những nghệ sĩ kỳ cựu, chẳng hạn như Paul McCartney, The Rolling Stones, The Who, Prince và Bruce Springteen. Hoạt động này kết thúc tại Super Bowl XLV, chương trình giữa hiệp quay trở lại mời các nghệ sĩ nhạc pop hiện tại như The Black Eyed Peas, Katy Perry và Lady Gaga.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Super Bowl.

• Chủ nhật Super Bowl, ngày hội lớn ở Mỹ, VOA 01/02/2010
• (tiếng Anh) Official Super Bowl website
• (tiếng Anh) America's Game Lưu trữ 2010-12-23 tại Wayback Machine - America's Game: The Super Bowl Champions, an NFL Films documentary of all Super Bowl winning teams
• (tiếng Anh) Super Bowl trên DMOZ
• (tiếng Anh) History of the Super Bowl
• (tiếng Anh) How to take Great Pictures of Football Lưu trữ 2010-02-10 tại Wayback Machine
• (tiếng Anh) Chili Recipes
• (tiếng Anh) Free Super Bowl Squares Lưu trữ 2014-01-08 tại Wayback Machine