Kiến trúc cổ điển
Kiến trúc cổ điển hay kiến trúc Tây phương cổ điển, cũng đồng nghĩa với kiến trúc châu Âu cổ điển là phong cách kiến trúc Âu châu có ý tưởng bắt nguồn từ những nguyên lý nghệ thuật thẩm mỹ của kiến trúc La Mã và Hy Lạp, hoặc đôi khi được miêu tả một cách cụ thể hơn là trong các tác phẩm của kiến trúc sư La Mã, Vitruvius.[1][2] Các phong cách kiến trúc cổ điển khác nhau đã tồn tại từ thời Phục hưng Carolingian,[1] và nổi bật nhất trong thời Phục hưng của Ý. Mặc dù các phong cách kiến trúc cổ điển có thể khác nhau rất nhiều nhưng nhìn chung chúng có thể được cho là dựa trên một "từ vựng" chung về các yếu tố trang trí và xây dựng.[1][2][3] Trong phần lớn thế giới phương Tây, các phong cách kiến trúc cổ điển khác nhau đã thống trị lịch sử kiến trúc từ thời Phục hưng cho đến Chiến tranh thế giới thứ hai, mặc dù nó vẫn tiếp tục được phát triển bởi nhiều kiến trúc sư cho đến ngày nay.
Thuật ngữ "kiến trúc cổ đại" hay cổ xưa cũng áp dụng cho bất kỳ kiểu kiến trúc nào đã phát triển đến một trạng thái tinh tế cao, như kiến trúc cổ điển của Trung Quốc, hoặc kiến trúc của người Maya cổ đại. Nó cũng có thể đề cập đến bất kỳ kiến trúc nào bao gồm cả hiện đại sử dụng triết lý thẩm mỹ theo phong cách cổ điển.
Đối với các tòa nhà hiện đại xây dựng theo nguyên tắc cổ điển đích thực, thuật ngữ "Kiến trúc cổ điển mới", "Tân cổ điển" hay "Kiến trúc cổ điển hiện đại" đôi khi được sử dụng.
Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]
Nguồn gốc[sửa | sửa mã nguồn]
Kiến trúc cổ điển có nguồn gốc từ kiến trúc của Hy Lạp và La Mã cổ đại. Với sự sụp đổ của Đế chế Tây La Mã, truyền thống kiến trúc của đế chế La Mã đã không còn được thực hiện ở đa số các vùng rộng lớn của Tây Âu. Trong Đế quốc Byzantine (Đông La Mã), những phong cách xây dựng cổ đại đã từng tồn tại nhưng sau đó đã sớm phát triển thành một phong cách kiến trúc Byzantine riêng biệt.[4] Những nỗ lực có ý thức đầu tiên để mang lại ngôn ngữ bị sử dụng từ thời cổ đại vào kiến trúc phương Tây có thể được bắt nguồn từ thời Phục hưng Carolingian vào cuối thế kỷ thứ 8 và 9. Cánh cổng của Tu viện Lorsch (xây dựng khoảng năm 800, ở Đức ngày nay) có một hệ thống các cột và mái vòm gắn liền có thể là một cách diễn giải gần như trực tiếp của kiến trúc cổ điển, tương tự như của Đấu trường Colosseum ở Roma.[5] Kiến trúc Byzantine, giống như kiến trúc Romanesque và thậm chí ở một mức độ nào đó cũng có nét với kiến trúc Gothic, cũng có thể kết hợp các yếu tố và chi tiết cổ điển nhưng không cùng mức độ phản ánh một nỗ lực có ý thức để vẽ lên các truyền thống kiến trúc thời cổ đại; ví dụ, họ không quan sát ý tưởng về một tỷ lệ có hệ thống cho các trụ cột. Do đó nói chung, chúng không được coi là phong cách kiến trúc cổ điển theo nghĩa chặt chẽ.[3]
Phát triển[sửa | sửa mã nguồn]
_20081204-1_retouched.jpg/)
Trong thời kỳ phục hưng của Ý và với sự sụp đổ của phong cách kiến trúc Gô-tích, những nỗ lực lớn đã được thực hiện bởi các kiến trúc sư như Leon Battista Alberti, Sebastiano Serlio và Giacomo Barozzi da Vignola, làm sống lại ngôn ngữ kiến trúc của Roma cổ đại và phiên bản nguyên thủy của nó. Điều này được thực hiện một phần thông qua nghiên cứu về chuyên luận kiến trúc La Mã cổ đại De architectura của Vitruvius, và ở một mức độ nào đó bằng cách nghiên cứu phần còn lại trên thực tế của các tòa nhà La Mã cổ đại ở Ý.[3] Tuy nhiên, kiến trúc cổ điển của thời Phục hưng ngay từ đầu đại diện cho một sự giải thích rất cụ thể về các ý tưởng cổ điển. Trong một tòa nhà như Ospedale degli Innocenti ở Florence của Filippo Brunelleschi, một trong những tòa nhà thời Phục hưng đầu tiên (được xây dựng trong khoảng năm 1419 – 1445), là một ví dụ cho việc xử lý các cột không có tiền đề trực tiếp trong kiến trúc La Mã cổ đại.[6] Trong thời gian này, các nghiên cứu về kiến trúc cổ đại đã phát triển thành lý thuyết kiến trúc của kiến trúc cổ điển; hơi đơn giản hóa quá mức, người ta có thể nói rằng kiến trúc cổ điển trong các hình thức đa dạng của nó kể từ đó đã được giải thích và xây dựng các quy tắc kiến trúc được thiết lập trong thời cổ đại.[7]
Hầu hết các phong cách bắt nguồn từ châu Âu trong thời kỳ hậu Phục hưng có thể được mô tả như kiến trúc cổ điển. Việc sử dụng rộng rãi thuật ngữ này được Sir John Summerson sử dụng trong Ngôn ngữ của kiến trúc cổ điển. Tuy nhiên, các yếu tố của kiến trúc cổ điển đã được áp dụng trong bối cảnh kiến trúc hoàn toàn khác so với những bối cảnh mà chúng được phát triển. Ví dụ, kiến trúc Baroque hoặc Rococo là các phong cách, mặc dù là nguồn gốc của kiến trúc cổ điển nhưng mang rất nhiều ngôn ngữ kiến trúc theo cách riêng của chúng. Trong thời kỳ này, lý thuyết kiến trúc vẫn đề cập đến các ý tưởng cổ điển nhưng ít chân thành hơn trong thời Phục hưng.[1]
Như một phản ứng đối với các hình thức baroque và rococo muộn, các nhà lý thuyết kiến trúc từ khoảng năm 1750 thông qua một cái được gọi là Kiến trúc Tân cổ điển một lần nữa có ý thức và nghiêm túc cố gắng mô phỏng sự cổ xưa, được hỗ trợ bởi các phát triển gần đây trong khảo cổ học cổ điển và mong muốn một kiến trúc dựa trên các quy tắc rõ ràng và hợp lý. Claude Perrault, Marc-Antoine Laugier và Carlo Lodoli là một trong những nhà lý luận đầu tiên của chủ nghĩa Tân cổ điển, trong khi Étienne-Louis Boullée, Claude Nicolas Ledoux, Friedrich Gilly và John Soane nằm trong số những người cấp tiến và có ảnh hưởng hơn.[1] Kiến trúc tân cổ điển giữ một vị trí đặc biệt mạnh mẽ trên lĩnh vực kiến trúc khoảng những năm 1750 – 1850. Tuy nhiên, phong cách tân gothic cạnh tranh đã trở nên phổ biến vào đầu những năm 1800, và phần sau của thế kỷ 19 được đặc trưng bởi nhiều phong cách khác nhau, một số trong số chúng chỉ hơi hoặc không liên quan đến chủ nghĩa cổ điển (như Art Nouveau), và chủ nghĩa chiết trung. Mặc dù kiến trúc cổ điển tiếp tục đóng một vai trò quan trọng và trong thời gian ít nhất là thống trị cục bộ kiến trúc địa phương, như được minh họa bởi "Chủ nghĩa cổ điển Bắc Âu" trong những năm 1920, kiến trúc cổ điển ở dạng nghiêm ngặt hơn chưa bao giờ lấy lại được sự thống trị như trước đây. Với sự ra đời của Chủ nghĩa hiện đại vào đầu thế kỷ 20, kiến trúc cổ điển được cho là gần như hoàn toàn không còn được sử dụng.[8]
Phạm vi[sửa | sửa mã nguồn]
Như đã nói ở trên, các phong cách kiến trúc cổ điển thống trị phong cách kiến trúc của phương Tây trong khoảng thời gian rất dài, nhìn chung là từ thời kỳ Phục hưng cho đến khi xuất hiện kiểu Kiến trúc Hiện đại. Điều đó có nghĩa là, kiến trúc cổ điển ít nhất trên lý thuyết được coi là nguồn cảm hứng chính cho những phong cách kiến trúc ở phương Tây trong phần lớn lịch sử cận đại. Mặc dù vậy, vì những cách giải thích tự do, cá nhân hoặc đa dạng về lý thuyết về di sản cổ xưa, chủ nghĩa cổ điển bao trùm một loạt các phong cách, một số thậm chí còn có thể nói đến sự tham khảo chéo, như kiến trúc Neo-Palladian, lấy cảm hứng từ các tác phẩm của thời Phục hưng Ý kiến trúc sư Andrea Palladio — người đã lấy cảm hứng từ kiến trúc La Mã cổ đại.[9] Hơn nữa, thậm chí có thể lập luận (như đã lưu ý ở trên) rằng các phong cách kiến trúc thường không được coi là cổ điển, như Gothic, có thể chúng có chứa các yếu tố cổ điển. Do đó, để mô tả đơn giản về phạm vi của kiến trúc cổ điển là khá khó.[3] Đặc tính của kiến trúc cổ điển được định nghĩa ít nhiều vẫn có thể xác định dựa trên kiến trúc Hy Lạp hoặc La Mã cổ đại làm gốc và các quy tắc hoặc lý thuyết kiến trúc bắt nguồn từ các kiểu kiến trúc đó.
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ a b c d e Fleming, John; Honour, Hugh; Pevsner, Nikolaus (1986). Dictionary of architecture (ấn bản 3). Penguin Books Ltd. tr. 76. ISBN 0-14-051013-3.
- ^ a b Watkin, David (2005). A History of Western Architecture (ấn bản 4). Watson-Guptill Publications. tr. 6–8. ISBN 0-8230-2277-3.
- ^ a b c d Summerson, John (1980). The Classical Language of Architecture. Thames and Hudson Ltd. tr. 7–8. ISBN 0-500-20177-3.
- ^ Adam, Robert (1992). Classical Architecture. Viking. tr. 16.
- ^ Pevsner, Nikolaus (1964). An Outline of European Architecture (ấn bản 7). Penguin Books Ltd. tr. 45–47.
- ^ Pevsner, Nikolaus (1964). An Outline of European Architecture (ấn bản 7). Penguin Books Ltd. tr. 177–178.
- ^ Evers, Bernd; Thoenes, Christof (2011). Architectural Theory from the Renaissance to the Present. 1. Taschen. tr. 6–19. ISBN 978-3-8365-3198-6.
- ^ Summerson, John (1980). The Classical Language of Architecture. Thames and Hudson Ltd. tr. 114. ISBN 0-500-20177-3.
- ^ Fleming, John; Honour, Hugh; Pevsner, Nikolaus (1986). Dictionary of architecture (ấn bản 3). Penguin Books Ltd. tr. 234. ISBN 0-14-051013-3.
Đọc thêm[sửa | sửa mã nguồn]
 | Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Kiến trúc cổ điển. |
- Sir John Summerson (rev 1980) The Classical Language of Architecture ISBN 978-0-500-20177-0.
- Gromort Georges (Author), Richard Sammons (Introductory Essay). The Elements of Classical Architecture (Classical America Series in Art and Architecture), 2001, ISBN 0-393-73051-4.
- OpenSource Classicism - project for free educational content about classical architecture
- The Foundations of Classical Architecture Part Two: Greek Classicism - free educational program by the ICAA (published ngày 29 tháng 8 năm 2018)
