Một phần của loạt bài về
Lịch sử Trung Quốc
Tiền sử Thời đồ đá cũ Thời đồ đá mới 8.500 TCN – 2.070 TCN
Cổ đại Hạ 2070 TCN – 1600 TCN Thương 1600 TCN – 1046 TCN Chu 1046 TCN – 256 TCN   Tây Chu 1046 – 771 TCN   Đông Chu 770 – 256 TCN     Xuân Thu 770 – 475 TCN     Chiến Quốc 475 – 221 TCN
Đế quốc Tần 221 – 207 TCN Hán 202 TCN – 220   Tân 9–23 Tam Quốc 220–280   Ngụy 220–266   Thục 221–263   Ngô 222–280 Tấn 266–420 Ngũ Hồ thập lục quốc 304–439 Nam–Bắc triều 420–589 Tùy 581–618 Đường 618–907   Võ Chu 690–705 Ngũ đại Thập quốc 907–979 Liêu 916–1125 Tống 960–1279 Tây Hạ 1038–1227 Kim 1115–1234 Tây Liêu 1124–1218 Nguyên 1271–1368 Minh 1368–1644 Thanh 1636–1912
Hiện đại Trung Hoa Dân Quốc ở đại lục 1912–1949 Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa 1949–nay Trung Hoa Dân Quốc ở Đài Loan 1949–nay
Liên quan Lịch sử học Trung Quốc Dòng thời gian lịch sử Trung Quốc Triều đại Trung Quốc Lịch sử ngôn ngữ Lịch sử nghệ thuật Lịch sử kinh tế Lịch sử giáo dục Lịch sử khoa học và công nghệ Lịch sử pháp lý Lịch sử truyền thông Lịch sử quân sự Lịch sử hải quân Phụ nữ Trung Quốc thời cổ đại và đế quốc
x t s

Trung Quốc là một nước quân chủ từ thời tiền sử cho đến tận năm 1912, khi cuộc Cách mạng Tân Hợi lật đổ nhà Thanh, thay thế triều đại này bằng nhà nước Trung Hoa Dân Quốc. Sự kế vị của các vị quân chủ thần thoại Trung Quốc không mang tính thế tập. Triều đại cai trị đầu tiên là nhà Hạ được thành lập bởi Hạ Vũ và con trai ông là Hạ Khải vào khoảng năm 2070 TCN. Kể từ đó, các triều đại cai trị nối tiếp nhau tồn tại cho đến năm 1912, khi triều đại cuối cùng tiêu tùng cùng chế độ quân chủ.^[1]

Chế độ quân chủ Trung Quốc mang dáng dấp của hình thức quân chủ chuyên chế, mặc dù quyền lực thực tế của nhà cai trị phụ thuộc và khả năng củng cố sự cai trị của chính họ và nhiều yếu tố khác nữa.^[a] Suốt những thời kỳ chính trị thiếu thống nhất, Trung Quốc nằm dưới sự cai trị của nhiều triều đại cạnh tranh – cai quản những vùng đất khác nhau trên khắp đất nước và đều tuyên bố độc quyền văn hóa Trung Hoa chính thống. Trong những trường hợp như vậy, nhiều hơn một chế độ quân chủ Trung Quốc cùng tồn tại đồng thời. Trong lịch sử Trung Quốc, các chế độ quân chủ sở hữu những vị quân chủ gốc Hán hoặc không phải gốc Hán.^[4]

Phạm vi của chế độ quân chủ Trung Quốc[sửa | sửa mã nguồn]

Chế độ quân chủ Trung Quốc ban đầu được thiết lập dọc theo sông Hoàng Hà và sông Dương Tử ở Trung Quốc bản thổ. Nó mở rộng phạm vi khi các triều đại Trung Quốc khác nhau bành trướng lãnh thổ.^{[5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17]}

Ở nhiều thời điểm khác nhau, chế độ quân chủ Trung Quốc kiểm soát Trung Quốc (bao gồm Hải Nam, Ma Cao và Hồng Kông),^[5][6][7] Đài Loan,^[8] Mãn Châu (cả Nội Mãn lẫn Ngoại Mãn),^[9][10] Sakhalin,^[11][12] Mông Cổ (cả Nội Mông lẫn Ngoại Mông),^[10][13] Việt Nam,^[14][18] Tây Tạng,^[9][10] Tân Cương,^[15] các vùng đất thuộc Trung Á,^[10][11] Bán đảo Triều Tiên,^[16] Afghanistan^[17][19] và Siberia.^[10]

Chế độ quân chủ Trung Quốc đạt đến phạm vi kiểm soát lãnh thổ cực đại dưới thời nhà Nguyên hoặc có thể là nhà Thanh, tùy theo nguồn tư liệu lịch sử.^{[20][21][22][23][24]} Sự thiếu minh bạch này chủ yếu là do đường biên giới phía bắc không rõ ràng của nhà Nguyên: một số nguồn mô tả nó nằm ngay phía bắc bờ bắc hồ Baikal, số khác lại cho là nó phải kéo dài tới tận bờ biển Bắc Băng Dương.^[25][26][27] Trong khi đó, biên giới nhà Thanh đã được phân định và củng cố thông qua một loạt hiệp ước quốc tế, và do đó được xác định một cách rõ ràng hơn hẳn. Ở những năm tháng thịnh vượng nhất, tổng diện tích lãnh thổ mà nhà Thanh kiểm soát lên tới hơn 13 triệu km².^[28][29][30]

Ngoài việc thực hiện quyền kiểm soát trực tiếp đối với phần lãnh thổ Trung Quốc, chế độ quân chủ Trung Quốc còn duy trì quyền bá chủ thông qua một hệ thống triều cống.^[31] Hệ thống triều cống Trung Quốc tồn tại từ thời Tây Hán cho tới tận thế kỷ 19, khi Chủ nghĩa Trung Quốc trung tâm sụp đổ.^[32][33]

Sự sụp đổ của chế độ quân chủ Trung Quốc[sửa | sửa mã nguồn]

Ngày 10 tháng 10 năm 1911, Khởi nghĩa Vũ Xương bùng nổ ở thành phố Vũ Hán ngày nay, đánh dấu điểm khởi đầu của cuộc Cách mạng Tân Hợi.^[34] Dưới sự lãnh đạo của Đồng Minh Hội, tiền thân của Quốc Dân Đảng, Cách mạng Tân Hợi nhanh chóng lan sang nhiều vùng miền khác trên khắp Trung Quốc. Ngày 1 tháng 1 năm 1912, Tôn Trung Sơn tuyên bố thành lập Trung Hoa Dân Quốc ở Nam Kinh.^[35] Ngày 12 tháng 2 năm 1912, Tuyên Thống Đế thoái vị, đặt dấu chấm hết cho nhà Thanh và chế độ quân chủ Trung Quốc.^[34]

Quốc khánh Trung Hoa Dân Quốc được tổ chức ở Đài Loan ngày nay để kỷ niệm cho ngày Khởi nghĩa Vũ Xương.^[36] Nó cũng từng được tổ chức chính thức ở Trung Quốc đại lục từ năm 1912 đến năm 1949 trước khi Trung Hoa Dân Quốc phải di dời đến Đài Loan.

Chủ nghĩa quân chủ ở Trung Quốc sau sự sụp đổ của chế độ quân chủ[sửa | sửa mã nguồn]

Trong và sau cuộc Cách mạng Tân Hợi, đã có nhiều nỗ lực phục hồi chế độ quân chủ Trung Quốc. Tuy nhiên, tất cả rốt cuộc đều thất bại.

Trao hoàng quyền cho Diện Thánh công hoặc Diên Ân hầu[sửa | sửa mã nguồn]

Trong cuộc Cách mạng Tân Hợi, đã có nhiều đề xuất ủng hộ việc thay thế nhà Thanh do người Mãn lãnh đạo bằng một triều đại mới của người Hán. Khổng Lệnh Di (孔令貽), hậu duệ đời thứ 76 của Khổng Tử và là người đang nắm giữ tước hiệu Diện Thánh công, được Lương Khải Siêu xác định là người kế thừa ngai vàng tiềm năng.^[37] Trong khi đó, giới thân sĩ ở An Huy và Hà Bắc lại ủng hộ việc phục hưng nhà Minh với hoàng đế là Chu Dục Huân (朱煜勳), một Diên Ân hầu.^[38] Cả hai cái tên kể trên đều không thể lên ngôi hoàng đế.

Đế quốc Trung Hoa[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1915, Viên Thế Khải tuyên bố thành lập Đế quốc Trung Hoa.^[39] Điều này nhanh chóng châm ngòi cho cuộc Chiến tranh hộ quốc và đế quốc bị xóa sổ chỉ sau ba tháng tồn tại.  

Đinh Tỵ phục tích[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1917, trung thần nhà Thanh Trương Huân đưa Phổ Nghi trở lại ngai vàng.^[40] Nỗ lực phục hưng nhà Thanh, được biết tới với cái tên Đinh Tỵ phục tích, chỉ kéo dài đúng 12 ngày.

Mãn Châu Quốc[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà nước bù nhìn Mãn Châu Quốc được Nhật Bản thành lập ở Đông Bắc Trung Quốc vào năm 1932.^[41] Nó sớm trở thành chế độ quân chủ với Phổ Nghi là hoàng đế vào năm 1934. Năm 1945, Mãn Châu Quốc sụp đổ sau khi Liên Xô xâm lược Mãn Châu và Nhật Bản đầu hàng vô điều kiện.

Những người mạo nhận ngai vàng[sửa | sửa mã nguồn]

Sau đây là danh sách những người mạo nhận ngai vàng Trung Quốc bị phế truất, đến từ gia tộc Ái Tân Giác La, gia tộc cai trị nhà Thanh và Mãn Châu Quốc.^[b]

Sưu tập[sửa | sửa mã nguồn]

• 
  Bức tranh Chức cống đồ minh họa các sứ thần nước ngoài ở Trung Quốc thời nhà Lương.
• 
  Công trình phục dựng cổng Đăng Phong thuộc Đại Minh cung, quần thể cung điện hoàng gia thời nhà Đường.
• 
  Một bức tranh của Lưu Quán Đạo miêu tả Nguyên Thế Tổ trong một chuyến săn bắn.
• 
  Một sứ thần người Bengal tặng một con hươu cao cổ làm quà triều cống dưới danh nghĩa Sultan Saifuddin Hamza Shah của Bengal cho Minh Thành Tổ.
• 
  Ngai rồng ở Càn Thanh cung trong Tử Cấm thành là biểu tượng cho quyền lực của các đế quốc Trung Hoa. Nó cũng có thể được sử dụng một cách hoán dụ để chỉ chế độ quân chủ Trung Quốc.
• 
  Quốc tỷ của nhà Thanh.

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Ghi chú[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]